4 minuten lezen

Intellectueel eigendom is een verzamelterm voor verschillende complexe rechtsgebieden. Rechtsgebieden die ideeën, reputaties, uitvindingen, identiteiten en investeringen beschermen. De rechtsgebieden zijn zó verschillend, dat het wetboek waar het in zou moeten staan, er nooit gekomen is. De verschillende soorten intellectuele eigendomsrechten zijn hierdoor verspreid over verschillende wetten en verdragen. In dit artikel doen we toch een poging om je de belangrijkste zaken rond intellectueel eigendom uit te leggen.

Aangezien we als mensen en samenleving al heel lang ideeën hebben en uitvindingen doen, is het intellectueel eigendomsrecht al heel oud, maar blijft het constant in ontwikkeling. Dat is één van de redenen dat het zo complex is. Begin vorige eeuw wist bijvoorbeeld niemand wat ‘software’ was, of dat er ooit zoiets zou bestaan. Nu is het niet meer weg te denken. Het recht moet dus meegroeien met de ontwikkelingen van onze maatschappij. Terwijl de oude basis van het recht ook belangrijk blijft.

Wat is dan de basis van het intellectueel eigendom? Dat is eigenlijk de stimulans om investeringen in innovaties te doen, terwijl je rechten hebt om je investeringen terug te verdienen. Tegelijkertijd moet je de markt ook stimuleren om bestaande uitvindingen door te ontwikkelen. Daarom heeft ieder intellectueel eigendomsrecht een andere beschermingsduur. Zo is de bescherming op bepaalde uitvindingen korter dan op bijvoorbeeld een muziekstuk.

De deelgebieden van intellectueel eigendom
Het intellectueel eigendomsrecht kent meerdere soorten rechtsgebieden. Ieder met een ander soort bescherming. Daarom is het recht ingedeeld in een aantal deelgebieden. Dit zijn geen officiële indelingen, maar werken in de praktijk het beste om duidelijk te maken om wat voor soort intellectueel eigendom het gaat. Over het algemeen kun je binnen deze deelgebieden een onderscheid maken tussen bescherming van 1. creativiteit en design, 2. identiteit en reputatie, en 3. techniek en innovatie. Hieronder bespreken we de verschillende soorten recht aan de hand van deze indeling.

Bescherming van creativiteit en design
Hieronder vallen creatieve werken, zoals films of muziek, maar ook boeken, tekeningen, kleding of meubels. Zelfs een database kan hieronder vallen. Voor al deze werken geldt dat ze beschermd zijn als ze iets anders doen dan bestaande werken en de maker er duidelijk veel werk in gestoken heeft. De volgende rechten vallen hieronder:

• Het auteursrecht is misschien wel het bekendste recht. Het beschermt creatieve en originele werken, zoals foto’s, muziek en software. Je hoeft je werk hiervoor niet te registreren; het ontstaat eigenlijk vanzelf. Het recht ontstaat wanneer je het werk openbaar maakt. Auteursrecht kan heel lang van toepassing zijn: tot zeventig jaar na het overlijden van de maker. De rechthebbende op auteursrechten kan optreden tegen onrechtmatig gebruik van het werk. Of tegen werken die teveel lijken op het werk van de auteur. Of iets te veel op elkaar lijkt, vergt bij iedere zaak een afzonderlijke beoordeling.
• Naburige rechten zijn in het leven geroepen om ook mensen die deels aan een werk hebben meegewerkt recht te doen. Bijvoorbeeld een artiest die mee heeft gewerkt aan opnames van een plaat. Het auteursrecht dat rust op het nummer ligt bijvoorbeeld vaak bij de platenmaatschappij, maar de artiest heeft wel zeggenschap over zijn of haar aandeel in bijvoorbeeld een muziekwerk. Als een artiest en een platenmaatschappij bijvoorbeeld hun wegen scheiden, mag de platenmaatschappij het nummer uitbrengen, terwijl de artiest mag eisen dat zijn aandeel in het werk wordt verwijderd. De platenmaatschappij moet dan op zoek naar een vervangend artiest, maar kan het nummer uiteindelijk wel uitbrengen. Om het juridisch te zeggen: naburig rechthebbenden worden gecompenseerd voor hun bijdrage aan een werk.
• Het tekeningen- en modellenrecht beschermt de sierlijke aspecten van een product of een tekening. Wanneer je een nieuw product op de markt brengt is het belangrijk om er anders uit te zien dan de concurrentie. Kleding, kunst en meubels kunnen hier ook onder vallen. De bescherming varieert van 3 tot 25 jaar. Dat ligt eraan of je het werk actief beschermt of niet. Doe je dat wel, dan kan je werk maximaal 25 jaar beschermd zijn.
• Het databankenrecht is wat lastiger voor te stellen. Hierin gaat het erom dat je een flinke investering hebt gedaan (van inzet, tijd of geld) om een unieke databank te maken. De informatie die erin staat, de inhoud, hoeft niet uniek te zijn, maar de manier waarop je dat ordent, rangschikt of toegankelijk maakt wel. Voldoet je databank aan die eisen, dan kan deze 15 jaar beschermd zijn.

Bescherming van identiteit en reputatie
Tegenwoordig draait alles om branding, herkenbaarheid en een eigen identiteit. Het is wat een merk maakt tot iets dat zich onderscheidt van de rest. Hier wordt dus flink over nagedacht door grote teams en dure reclamebureaus. Het komt terug in alle uitingen die je als merk doet, vaak tot in de puntjes verzorgd, om zo je reputatie veilig te stellen. Logisch dus dat je dit wil beschermen. Gelukkig is die mogelijkheid er ook, met de volgende deelgebieden:

• Het merkenrecht beschermt de onderscheidende kenmerken van waren en diensten: datgene wat een merk onderscheidt van een ander merk. Denk aan logo’s, merknamen en slogans. Anders dan het auteursrecht, ontstaat het merkenrecht niet zomaar. Je moet het echt registreren bij een merkenbureau en blijven gebruiken bij je bedrijfsactiviteiten. Op die manier blijft het merk geassocieerd met je bedrijf.
• Met een registratie kun je je merk (voor de rechter) verdedigen als er inbreuk op wordt gemaakt. Bijvoorbeeld door een ander bedrijf dat je logo (bijna) precies overneemt. Een registratie duurt tien jaar en is steeds met 10 jaar te verlengen. Die verlenging mag alleen als je merk nog steeds onderscheidend is. Merken kunnen namelijk ook verwateren doordat ze een soortnaam worden. Denk bijvoorbeeld aan hagelslag, wat inmiddels iedereen zo mag noemen.
• Terwijl het merkenrecht de producten van een onderneming beschermt, beschermt het handelsnaamrecht de naam van de onderneming. Onder andere tegen het gevaar van verwarring met een andere handelsnaam. Handelsnaambescherming vereist geen registratie. Gewoon door een handelsnaam te gebruiken en er bekendheid mee op te bouwen, is jouw onderneming beschermd. In ieder geval binnen je afzetgebied. Dit is echter anders bij beschrijvende handelsnamen. Denk bijvoorbeeld aan Bakker Janssen.
• Het domeinnamenrecht draait om de registratie van een internetpagina of -adres en of dit wel mag. Soms levert het gebruik van een domeinnaam al handelsnaam- of merkinbreuk op. Bijvoorbeeld omdat het hetzelfde is als een bestaand merk, maar met een andere extensie (bijv. .nl of .com). Er bestaan aparte geschillenregelingen bij organisaties waar domeinnamen geregistreerd worden.
• Het portretrecht bepaalt of een persoon het gebruik van zijn portret kan verbieden. Bijvoorbeeld omdat het gebruik de privacy aantast of omdat degene die geportretteerd is er niet (genoeg) voor gecompenseerd wordt. Een voorbeeld hiervan is Leonard Nemoy, bekend van Star Trek. Zijn evenbeeld werd gebruikt om zijn karakter uit Star Trek op allerlei producten te zetten. Hij kreeg echter geen deel van de inkomsten van de verkoop hiervan en er was geen toestemming gevraagd voor gebruik van zijn evenbeeld. In hoeverre je beschermd bent is wel afhankelijk van (het beroep van) de geportretteerde. Bij elk geval van inbreuk, moet het portretrecht steeds tegen de vrijheid van meningsuiting worden afgewogen.

Bescherming van techniek en innovatie
Techniek en innovatie: onmisbaar voor de samenleving. Het is de reden dat we van de steentijd zijn gekomen waar we nu zijn. Toch moeten ook deze beschermd worden, want anders loont het niet meer om flink te investeren in innovatieve projecten. Je wil daar immers ook voor jezelf of je bedrijf resultaat van zien. Daarom zijn hier diverse rechten aan verbonden:

• Het octrooirecht beschermt nieuwe en inventieve technische uitvindingen. Als je deze registreert, kan je uitvinding tot wel 20 jaar worden beschermd. Voor sommige uitvindingen is aanvullende bescherming van vijf jaar mogelijk. Dat geldt meestal voor medicijnen, waar veel research, ontwikkelings- en testkosten aan verbonden zijn. In Nederland worden octrooien ook wel patenten genoemd.
• Wanneer je geen octrooi aanvraagt voor je unieke of inventieve product, word je houder van een bedrijfsgeheim. Je kan optreden tegen het onrechtmatig gebruik en ‘diefstal’ van dat bedrijfsgeheim. Toch ben je nooit helemaal beschermd. Indien iemand zelfstandig (bijvoorbeeld aan de hand van reverse-engineering) het geheim van jouw product achterhaalt, mag diegene dat geheim meestal gebruiken. Een octrooi of bedrijfsgeheim is eigenlijk hetzelfde. Het enige verschil is dat je het bij een octrooi registreert. Heb je vertrouwen dat niemand ooit jouw bedrijfsgeheim kan achterhalen of het nooit zo goed kan namaken? Dan kun je het misschien beter niet registreren. En goed voorbeeld hiervan is Coca-Cola: het recept is het best beschermde geheim ter wereld. Had Coca-Cola het recept als octrooi geregistreerd, dan moest Coca-Cola haar recept in het octrooi openbaar maken. Iedereen kan het recept dan raadplegen en na 20 jaar zelf namaken. Coca-Cola koos echter voor de bescherming als bedrijfsgeheim. Dat was dus een slimme keuze van Coca-Cola!
• Het kwekersrecht beschermt nieuwe plantenrassen die onderscheidbaar, homogeen en bestendig zijn. Dat zijn moeilijke woorden voor een ras dat echt anders is dan bestaande rassen van bijvoorbeeld een aardappel of banaan. Dat vereist een registratie, waarbij je vastlegt waarom het ras dan zo anders is. De beschermingsduur is afhankelijk van het soort plantenras, maar bedraagt in principe tussen de 25 en 30 jaar.
• Het halfgeleidersrecht staat ook wel bekend als het chipsrecht of topografieënrecht. Dit recht beschermt het ontwerp van halfgeleiders. Denk aan chips en microprocessors zoals ze in je laptop of spelcomputer zitten. De beschermingsduur is langer als je de chips of computerarchitectuur registreert.

Wil je weten hoe het zit met intellectueel eigendom binnen een arbeidscontract? Lees het hier.

Wil jij ook zekerder zijn over je contract en hoofdpijndossiers vermijden? Dan helpen wij je graag met het opstellen van je arbeidsovereenkomst bepaalde tijd en onbepaalde tijd.